آثار تاریخی نمایانگر جلوههای گوناگون زندگی بشر در طول تاریخ هستند و از اهمیت فراوانی در شناخت تمدنها و فرهنگهای گذشته برخوردارند. این آثار نه تنها بیانگر هنر، معماری و خلاقیتهای انسانها در دورانهای مختلف هستند، بلکه داستانهایی از فراز و نشیبهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و مذهبی یک جامعه را بازگو میکنند. از این رو، مطالعه آثار تاریخی میتواند به ما در درک بهتر شرایط و تجربیات زندگی مردمان گذشته کمک کند و به دانش ما از تحول جوامع بشری بیافزاید.
آثار تاریخی تأثیر مهمی بر هویت ملی و فرهنگی کشورها دارند. مردم از طریق این آثار ارتباط عمیقتری با گذشته خود پیدا میکنند و احساس تعلق به تاریخ و فرهنگ خود تقویت میشود. از این رو، حفظ و مرمت آثار تاریخی نه تنها برای پژوهشهای علمی بلکه برایتقویت هویت و غرور ملی ضروری است.
آثار تاریخی گنجینههای بیهمتایی از گذشتههای دور هستند که به عنوان پلی میان گذشته و حال عمل میکنند و به ما یادآوری میکنند که ریشههای ما در تاریخ عمیقتر از آن چیزی است که شاید در نگاه اول به نظر برسد. شناخت و حفظ این آثار نه تنها ادای دینی به گذشتگان است، بلکه سرمایهای ارزشمند برای آیندگان نیز محسوب میشود.
تاریخچه بیمارستان دکتر فاطمی
ساختمان بیمارستان فاطمی واقع در حدفاصل میدان شریعتی و ایستگاه سرعین که اکنون با کاربری مرکز درمانی مورد استفاده قرار می گیرد از جمله بناهای عصر پهلوی اول سال 1312 شمسی است که در زمینی به مساحت 16000 متر مربع برپا شده است. این بنا از نظر تزئینات گچبری در نمای آن از جمله آثار ارزشمند دوره پهلوی اول در شهر اردبیل به شمار می رود، تزئینات گچبری سردرب بیمارستان شامل طرح و نقوش گل و بوته برجسته بوده و شمسه های مشبک گچبری زیبایی خاصی به این بنای تاریخی بخشیده است، اشکال هندسی و نیم دایره در قاب بندی و طرح گل و گلدان و ابزارهای گچی پیرامون آن عظمت خاصی به نمای سردرب این بیمارستان داده است، در ضمن تاریخ این بیمارستان با دبیرستان صفوی و ساختمان فرمانداری هم عصر می باشد.
معماری بیمارستان
بیمارستان فاطمی (شیر , خورشید) سال 1312 در وسط محدوده باز با طرح H انگلیسی ( حرف اول کلمه HOSPITAL) به صورت کوشکی در حاشیه غربی شهر طراحی و ساخته شده است، این مجموعه به عنوان اولین و بزرگترین مرکز درمانی شهر اردبیل در عصر پهلوی اول با یک سرسرای و هال مرکزی (خط افقی H) و دو بازوی شرقی و غربی است.
ضلع جنوبی: ورودی اصلی بنا در زمان احداث با دو فضای پیش آمده و در وسط آنها در ضلع جنوبی تعبیه شده بود ولی در چند دهه اخیر به دو قسمت زنانه و مردانه غربی و شرقی تقسیم شده است،به عبارتی از کف حیاط با پنج پله سنگی به پاگرد و داخل سرسرای اصلی رهنمون می شود و سردر اصلی به شکل طاق قوسی جناقی پنج و هفت طراحی و بالای راس قوس مورد نظر تزیینات گچبری اجرا شده است، جناحین این ضلع نیز با نورگیری های ساده چهارگوش و قوسی تیز بر زیبایی هر چه بیشتر بنا افزوده است.
ضلع شمالی و جنوبی: پیرامون ضلع شمالی و جنوبی هال مرکزی با تقسیمات فضای متناسب به عنوان بخش های مختلف درمان مورد استفاده قرار می گیرد، در حال حاضر، اين بيمارستان با 11 بلوك ساختماني در سايت بيمارستان جانمايي شده است. كه شامل بناي اصلي بيمارستان، اورژانس و ارتوپدي، اداري، آزمايشگاه رفرانس، بخش مغز و اعصاب، بخش هاي رواني، ترانس برق، تأسيسات و رختشويخانه، انبار، داروخانه، آموزش و درمانگاه و نگهباني مي باشد. برطبق آرشيو دفتر فني بيمارستان، مساحت عرصه 22366 مترمربع و مساحت اعيان 14736مترمربع مي باشد. سايت بيمارستان از جبهه جنوب به خيابان 20 متري هلال احمر، از غرب به كوچه 10 متري و از شمال به كوچه 10 متري (محله امام خميني) محدود است.
این ساختمان دارای پنج ورودی در طبقه اول و نه ورودی به فضاهای زیرزمین که در جهات شرقی و غربی و ضلع شمالی و جنوبی طراحی شده قرار دارند.
بازوی عمودی شرقی: ورودی مردانه در وسط ضلع شرقی این سمت قرار دارد که به موازات و متقارن با ضلع شرقی طراحی و اجرا شده است که از طریق این مدخل دسترسی به فضاهای این سمت امکانپذیر است، در این بخش نه فضای معماری در ارتباط با وسایل درمان وجود دارد.
بازوی غربی از ورودی زنانه: هرچند از نظر پلان کلی با بازوی شرقی یکی است ولی از نظر تعداد واحدهای تقسیم شده کمتر از بازوی شرقی است، فضای معماری آن به تعداد شش واحد در نیمه شمالی مشاهده می شود، ورودی اصلی این سمت نیز همانند بازوی شرقی بوده و در ضلع غربی آن دو راه پله جهت دسترسی به زیرزمین مشاهده می شود.
ضلع شمالی: در این سمت شش فضای معماری در دو طرف آن به صورت متقارن با چهار مدخل و یک فضای الحاقی که در چند دهه اخیر به بنا اضافه شده است و به عنوان اتاق عمل مورد استفاده قرار می گیرد.
لازم به ذکر است نمای ساختمان و نمای اصلی از سه بخش متمایز به ترتیب از پایین به بالا ازاره سنگی – دیوار آجری و تزیینات گچبری تقسیم می شود، برجسته ترین نمای اصلی( نمای جنوبی) از تزیینات گچبری و هشت سرستون خیاره ای با سر ستون تزیینی متشکل از نقش مایه های گل و برگ و تاج گل با تزیینات گچبری مشبک مدور و کوکبی است.
مرکز آموزشی درمانی دکتر فاطمی با 218 تخت مصوب و 202 تخت فعال و با 648 نفر پرسنل به عنوان تنها مرکز تروما استان وابسته به دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان اردبیل می باشد.
مرکز آموزشی و درمانی دکتر فاطمی اردبیل که احداث آن درسال ۱۲۹۹ هجری شمسی شروع گردیده، فعالیت خود را با ۲۰ تخت بیمارستانی در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی آغاز نموده است.
مرکز آموزشی درمانی دکتر فاطمی به عنوان تنها مرکز ترومای استان اردبیل مسئول پذیرش و ارائه خدمات درمانی به بیماران به کلیه مراجعین ترومایی می باشد. این مرکز به منظور ارائه خدمات مطلوب با رعایت موازین شرع مقدس اسلام و با بهره مندی از پزشکان و کارکنان مجرب و متعهد، بکارگیری دانش، تجهیزات پزشکی سالم و با تاکید بر ایمنی بیمار و کارکنان ماموریت خود را به انجام می رساند و استانداردهای اعتباربخشی، ارتقاء رضایت مندی بیماران و مراجعین به همراه رعایت اخلاق حرفه ای و احترام به حقوق گیرندگان خدمت را سرلوحه فعالیت های خود قرار داده است.
تعمیرات انجام شده در اثر
این بنا در سال85 تا 88 از سوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل مرمت شده است.
ایده شکل گیری بنا: بر این اساس می توان گفت که به طبع سبک های اروپایی و معماری غرب این بنا برپا گردیده است.
تاریخچه بنا: در سال 1316 شروع به کار کرد.
بانی: صدرالممالک، وقف شده از دکتر شریعت
معمار: مهندسان آلمانی و اردبیلی
ویژگی بنا:استفاده از آجر در ساخت بنا، ورودی های کارشده، رویکرد عناصر حجمی، پنجره های سرتاسری، ایجاد ایوان، دیوارهای باربر، استفاده از متن جهت تاکید در بنا، استفاده از کنگره اطراف بام، مصالح سنگ وسیمان، پنجره و قاب های اطراف سنگی
اتفاقات گذشته بر بنا:
در بهمن ماه 1329 حریق شبانه رخ داد و سقف شیروانی آن از بین رفت. بعد از آتش سوزی سقف بیمارستان با تیرآهن ساخته
شد. بعد از انقلاب اسلامی جمعیت شیرخورشید سرخ منحل شد و نامش به بیمارستان شهید دکترفاطمی تغییر یافت.
بیمارستان دکتر فاطمی، یکی از مهمترین بناهای تاریخی شهر اردبیل، ترکیبی از معماری دوره پهلوی اول با الهام از سبکهای اروپایی و معماری بومی است که به واسطه تزئینات برجسته، گچبریهای خاص و ساختار مهندسی قابل توجه خود، ارزش هنری و فرهنگی بالایی دارد. این بیمارستان با تاریخچهای طولانی، از سال ۱۳۱۶ تا کنون، نقش مهمی در ارائه خدمات درمانی به مردم منطقه ایفا کرده و به عنوان تنها مرکز ترومای استان، خدمات گستردهای به بیماران ارائه میدهد.
بازسازیها و مرمتهای انجامشده بر این بنا طی سالهای اخیر، به حفظ و احیای این میراث معماری کمک شایانی کرده و به آن فرصت داده تا همچنان بهعنوان مرکز درمانی و آموزشی به فعالیت خود ادامه دهد. این بیمارستان علاوه بر ارزش تاریخی، نمایانگر هویت فرهنگی شهر اردبیل است و گواهی بر هنر معماری و تعهد اجتماعی به شمار میرود. در نهایت، حفظ و پاسداری از چنین میراثی، ارزشمند و ضروری است تا بهعنوان گنجینهای برای نسلهای آینده باقی بماند.